I. Zarząd majątkiem wspólnym i odpowiedzialność za długi małżonka.
W poprzednim wpisie opisałam wszystkie ustroje majątkowe, jakie można wprowadzić w każdym związku małżeńskim. Tytułem przypomnienia wskażę, że do systemów regulujących stosunki pomiędzy małżonkami zaliczamy:
– ustrój wspólności majątkowej;
– ustrój wspólności majątkowej rozszerzonej;
– ustrój wspólności majątkowej ograniczonej;
– ustrój rozdzielności majątkowej;
– ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Wybór określonego systemu wpływa nie tylko na skład majątku wspólnego, o ile taki majątek powstanie, ale także na zakres ewentualnej odpowiedzialności za długi jednego, bądź obojga małżonków.
Zarząd majątkiem małżeńskim jest oparty na lojalności, porozumieniu i konieczności zgodnego współdziałania małżonków dla dobra założonej przez nich rodziny. Małżonkowie mają obowiązek się wzajemnie informować o stanie majątku i zobowiązaniach a także, współdziałać przy czynnościach zarządu. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym co oznacza, że dopuszczalność samodzielnego działania jednego małżonka we własnym imieniu bez koniecznej zgody i bezpośredniego współuczestnictwa drugiego małżonka, przy braku jego sprzeciwu.
Do najważniejszych przepisów regulujących kwestię sprawowania zarządu nad majątkiem wspólnym zaliczamy zacytowane poniżej art. 36 oraz art. 37 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Art. 36 k.r.o. [Zarząd majątkiem wspólnym]
§ 1. Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.
§ 2. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.
§ 3. Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności.
Art. 361 k.r.o. [Sprzeciw wobec czynności zarządu]
§ 1. Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.
§ 2. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.
§ 3. Przepis art. 39 stosuje się odpowiednio.
Art. 39 k.r.o. [Zastępcze zezwolenie sądu] Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny.
Odpowiedzialność za długi małżonka zaciągnięte bez wiedzy i zgody drugiego małżonka jest uzależniona od sposobu przeznaczenia środków uzyskanych w wyniku zaciągnięcia danego zobowiązania (długu).
Przepis art. 30 k.r.o. stanowi, że:
„§ 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.
§ 2. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.
§ 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome”.
Powyższy przepis wprowadza zasadę solidarnej odpowiedzialności małżonków za długi zaciągnięte w celu pokrycia tzw. zwykłych potrzeb rodziny, co oznacza, że oboje ponoszą odpowiedzialność za taki dług – bez znaczenia jest tutaj kwestia wyrażenia zgody przez drugiego małżonka. Solidarność zobowiązania oznacza to, że wierzyciel (np. Bank) może domagać się zaspokojenia długu zarówno od obojga małżonków (łącznie), jak i od każdego z nich z osobna. Przyjmuje się, że do tych potrzeb zalicza się podstawowe koszty takie jak wyżywienie, koszty mieszkaniowe, zakup podstawowych środków osobistych (odzież, śr. higieniczne), wychowanie dzieci, ochrona zdrowia itd.
Zasada ta znajduje zastosowanie w każdej sytuacji, nawet wówczas, gdy pomiędzy małżonkami istnieje ustrój rozdzielności majątkowej i małżonkowie nie mają w ogóle żadnego wspólnego majątku.
Od powyższej zasady wprowadzono jednak wyjątek, kiedy to jeden z małżonków (ten, który nie miał wiedzy o długu) w razie zaistnienia tzw. „ważnych powodów” może wystąpić do Sądu z żądaniem ustalenia, że tylko małżonek, który zaciągnął dług, będzie ponosił za niego wyłączną odpowiedzialność. Przykładem takiej możliwości może być np. wyjątkowa lekkomyślność działania drugiego z małżonków, bądź wykazanie, że pozyskane środki zostały przeznaczone wyłącznie na pokrycie kosztów personalnych drugiego małżonka.
II. Kwestia zgody małżonka.
Poza opisaną powyżej sytuacją wiążącą się z zaciągnięciem zobowiązania celem zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, najważniejsze znaczenie w przypadku odpowiedzialności za długi małżonka ma zgoda drugiego małżonka.
Przepis art. 41 k.r.o.
„§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9”.
W myśl powyższego przepisu, w ustroju wspólności ustawowej możliwe są trzy sytuacje:
- Małżonkowie wspólnie zaciągają dług – odpowiadają majątkiem wspólnym oraz swoimi własnymi majątkami osobistymi.
- Jeden z małżonków zaciąga dług za zgodą drugiego małżonka – odpowiadają majątkiem wspólnym (wierzyciel może dochodzić spłaty zobowiązania z majątku wspólnego), natomiast majątkiem osobistym odpowiada tylko ten małżonek, który dług zaciągnął.
- Jeden z małżonków zaciągnął dług bez zgody drugiego małżonka, a zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej – odpowiada tylko małżonek, który zaciągnął dług, swoim majątkiem osobistym, wynagrodzeniem za pracę lub dochodem z innej działalności zarobkowej, korzyściami uzyskanymi z przysługujących mu praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa prowadzonego przez dłużnika, jeżeli wierzytelność powstała w związku z tą działalnością.
W tym przypadku nie może w takiej sytuacji prowadzić egzekucji z np. wynagrodzenia za pracę małżonka nie będącego dłużnikiem czy też innych jego dochodów ani też zaspokajać się z innych składników majątku wspólnego.
W praktyce największym problemem jest ustalenie, czy drugi z małżonków rzeczywiście wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania. Często przy zaciągnięciu zobowiązania wierzyciel domaga się okazania mu dokumentu w postaci pisemnej zgody drugiego małżonka.
III. Rozwód, a odpowiedzialność za długi.
Wbrew często spotykanym opiniom, rozwód nie niweluje istnienia uprzednio zaciągniętych zobowiązań. Jeżeli dług został zaciągnięty w ramach wspólności majątkowej, co do zasady, do momentu podziału majątku wspólnego wierzyciele mogą domagać się spłaty długu od obojga małżonków. Mogą także domagać się spłaty od jednego z nich, a dalsze rozliczenie już następuje pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami.
Inaczej w przypadku kiedy dług zaciągnął jeden małżonek bez zgody drugiego, wówczas po rozwodzie wierzyciel może domagać się spłaty tylko od tego z małżonków, który zaciągnął dług. Podobnie w przypadku długów zaciągniętych jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego.
Zapraszam do kontaktu w razie chęci uzyskania dalszych informacji, bądź chęci skorzystania z pomocy prawnej 🙂