W polskim porządku prawnym nie obowiązują żadne liczbowe, czy też procentowe kryteria, które stanowiłyby potencjalną bazę dla ustalania wysokości świadczenia alimentacyjnego – bez względu na to, kto jest osobą uprawnioną do uzyskiwania takiego świadczenia. Nie funkcjonują żadne ścisłe wytyczne, którymi mogłyby kierować się Sądy przy rozstrzyganiu tej kwestii.
Jednym z krajów, który zastosował szczegółową regulację są Niemcy. Od lat z powodzeniem funkcjonuje tam tzw. tabela alimentacyjna, która określa wysokość alimentów przysługujących dziecku. Wskaźniki ustalane są przy uwzględnieniu wieku dziecka i wysokości dochodów osoby obowiązanej do alimentacji.
W Polsce w 2019 r. rozpoczęto prace legislacyjne nad wprowadzeniem instytucji natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka. Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz innych ustaw (projekt nr 3254) przewiduje, że dziecku przysługiwałyby natychmiastowe świadczenia alimentacyjne w określonej procentowo wysokości, wyliczanej na podstawie kwoty przeliczeniowej określanej przez Ministra Sprawiedliwości. Świadczenia te zasądzane byłyby w formie nakazu zapłaty wydawanego w szczególnym trybie nakazowego postępowania alimentacyjnego. Sam pozew miałby być rozpoznawany w terminie 14 dni.
Taka procedura byłaby dużo prostsza i usprawniłaby proces dochodzenia należnych świadczeń alimentacyjnych przez rodzica, czy też opiekuna dziecka.
Niestety, mimo, że projekt na początku 2019 r. wpłynął do Sejmu, nie zakończyła się jeszcze procedura legislacyjna. Zmiany te na dzień dzisiejszy nie zostały zatem wprowadzone.
Poniżej przedstawiam brzmienie proponowanej zmiany i treść nowego przepisu art. 133¹ kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
„Art. 1331. § 1. Jeżeli nie wytoczono innego powództwa, dziecku przysługują natychmiastowe świadczenia alimentacyjne w wysokości:
– 38% kwoty przeliczeniowej względem jednego dziecka,
– 34,5% kwoty przeliczeniowej na każde z dwojga dzieci pochodzących od tych samych rodziców,
– 31% kwoty przeliczeniowej na każde z trojga dzieci pochodzących od tych samych rodziców,
– 27,5% kwoty przeliczeniowej na każde z czworga dzieci pochodzących od tych samych rodziców,
– 24% kwoty przeliczeniowej na każde z pięciorga i więcej dzieci pochodzących od tych samych rodziców.
§ 2. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w terminie do dnia 30 listopada każdego roku wysokość kwoty przeliczeniowej oraz wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych na następny rok kalendarzowy. Kwota przeliczeniowa stanowi dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego zgodnie z ustawą z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2018 r. poz. 2177) na następny rok, podzieloną przez sumę liczby 2 i współczynnika dzietności ogłaszanego przez Główny Urząd Statystyczny za rok poprzedni.
§ 3. Wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych zaokrągla się do pełnych złotych w ten sposób, że końcówki kwot wynoszące mniej niż 50 groszy pomija się, a końcówki kwot wynoszące 50 groszy i więcej podwyższa się do pełnych złotych.
§ 4. Natychmiastowe świadczenia alimentacyjne ulegają zmianie z mocy prawa według aktualnej kwoty przeliczeniowej ogłaszanej przez Ministra Sprawiedliwości, od dnia 1 stycznia roku następnego po ogłoszeniu, o którym mowa w § 2 zdanie pierwsze.”.
Co zatem jest podstawą do ustalania wysokości alimentów?
Przepisem, który określa zakres świadczeń alimentacyjnych jest przepis art. 135 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Art. 135 § 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Art. 135 § 2. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Jak wskazałam powyżej, zakres świadczeń alimentacyjnych, czyli innymi słowy, ich wysokość, zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Usprawiedliwione potrzeby to nic innego jak określenie wysokości podstawowych kosztów utrzymania osoby uprawnionej, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji życiowej tej osoby – tutaj pod uwagę należy wziąć wszystkie czynniki, które mają wpływ na wysokość tych kosztów takie jak między innymi wiek, stan zdrowia i konieczność ponoszenia kosztów leczenia, czy rehabilitacji. W przypadku dzieci uwzględnia się także zainteresowania, hobby, czy też określone zdolności dziecka wymagające zwiększonych nakładów finansowych. Potrzeby te w każdym przypadku ustala się indywidualnie, w odniesieniu do konkretnej osoby i okoliczności.
W sytuacji kiedy osoba uprawniona do alimentów jest w stanie zaspokoić swoje podstawowe potrzeby własnymi środkami, obowiązek alimentacyjny może mieć wyłącznie uzupełniający charakter.
Natomiast wspomniane powyżej „zarobkowe możliwości zobowiązanego” odnoszą się do sytuacji zawodowej osoby zobowiązanej, jego wykształcenia, kwalifikacji, możliwości podjęcia zatrudnienia stosownie do sił umysłowych i fizycznych, charakteru tego zatrudnienia, a także ewentualnych przyczyn pozostawania bez zatrudnienia. Często ustalenie tych możliwości ma charakter czysto hipotetyczny, odnoszący się nie tylko do wysokości de facto uzyskiwanych dochodów, ale do swoistej zdolności do uzyskiwania wyższych zarobków. Możliwości majątkowe odnoszą się do sytuacji majątkowej danej osoby, posiadania majątku i potencjalnych możliwości wykorzystania tego majątku. Te możliwości także w każdym przypadku bada Sąd, ustalając je w odniesieniu do konkretnej osoby.
W orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się, że górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego, choćby nawet nie zostały w tych granicach pokryte wszystkie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji (tak. SO w Sieradzu w wyroku z dn. 18 grudnia 2019 r., sygn. akt. I Ca 494/19).
Warto wspomnieć, że przepisy stanowią, że na wysokość alimentów przysługujących małoletniemu dziecku nie wpływa fakt otrzymywania przez rodzica, czy też opiekuna sprawującego pieczę świadczenia wychowawczego tzw. świadczenia 500 +.
Wynika to wprost z brzmienia przepisu art. 135 k.r.o. :
§ 3. Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają:świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2019 r. 670, 730, 1802 i 1818), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
- świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
- świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2018 r. 2134, z późn. zm.);
- świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2018 r. 2220, z późn. zm.);
- rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (Dz.U. 303).
Oczywiście Sąd dokładnie analizuje sytuację majątkową nie tylko osoby zobowiązanej, ale i osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje. Koniecznym jest ustalenie, czy takie świadczenia są pobierane. Sąd ustalając wysokość kosztów utrzymania dziecka uwzględni fakt, że każdy z rodziców ma obowiązek stosownego udziału w ponoszeniu tych kosztów, uwzględniając zarazem, że realizacja obowiązku alimentacyjnego może nastąpić także w formie osobistych starań o wychowanie dziecka (czyli sprawowania nad nim opieki i wykonywania innych rodzicielskich obowiązków).
Z racji jednak, iż świadczenie wychowawcze (500+) jest świadczeniem, które ma być w całości przeznaczone na zaspokajanie potrzeb dziecka, Sąd winien każdorazowo zbadać jaka jest relacja ustalonego zakresu obowiązku alimentacyjnego rodzica zobowiązanego do realnych kosztów utrzymania dziecka i sytuacji majątkowej rodzica uprawnionego do pobierania tych świadczeń.
W niniejszym wpisie opisałam kryteria, jakie są brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości alimentów. Tematyka ta jest bardzo obszerna, więc ograniczyłam się do podstawowych informacji. W każdej sprawie alimentacyjnej kwestie te są szczegółowo analizowane przez Sąd.
Jeśli masz pytania i wątpliwości w zakresie alimentów, chciałbyś ubiegać się o należne alimenty, chciałbyś ubiegać się o podwyższenie, bądź obniżenie zasądzonych już alimentów, bądź zostałeś pozwany w sprawie alimentacyjnej – zapraszam do kontaktu.