Rozwód – podstawowe informacje, przesłanki i elementy wyroku rozwodowego.
Jakie są przesłanki orzeczenia rozwodu?
Sąd orzeknie rozwód małżonków w sytuacji uznania, że między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia. Sąd musi zatem dojść do przekonania, że rozkład pożycia małżeńskiego cechuje trwałość i zupełność, a pożycie to nie może już być kontynuowane.
Zdefiniowanie tych pojęć nie jest proste. Z zasady przyjmuje się, że wspólne pożycie małżonków ujmowane jest w trzech płaszczyznach: więzi fizycznej (seksualnej), więzi duchowej (emocjonalnej) i więzi gospodarczej (ekonomicznej). W doktrynie prawa rodzinnego wskazuje się, że rozkład pożycia małżonków jest zupełny, gdy wszystkie więzy ich łączące uległy zerwaniu. Nie jest to jednak dominujący pogląd. O pozostawaniu małżonków we wspólnym pożyciu można mówić także mimo braku któregoś z powyższych elementów. Pożycie małżeńskie trwa nadal, gdy np. małżonkowie faktycznie nie mieszkają razem, ale istnieją między nimi powiązania o charakterze uczuciowym. Także wówczas, gdy ustały między nimi więzi fizyczne np. z powodu podeszłego wieku, lecz kontynuują wspólne pożycie w zakresie pozostałych składników wystarcza to do uznania, że pożycie trwa nadal. Wszystko zatem zależy od analizy konkretnego przypadku.
Trwałość rozkładu pożycia oznacza, że względy doświadczenia życiowego i logiki pozwalają przyjąć, iż na tle konkretnej sprawy powrót małżonków do pożycia nie nastąpi.
Ustawowe przesłanki rozkładu pożycia maja zatem charakter uznaniowy i pozostawiają miejsca na sędziowską ocenę konkretnej sytuacji pomiędzy stronami.
Co stoi na przeszkodzie orzeczeniu rozwodu?
Mimo, uznania, że nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego Sąd nie orzeknie rozwodu jeżeli wskutek rozwodu ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, bądź z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego może mieć związek z interesem i dobrem dobro współmałżonka lub innych osób, w szczególności np. nienarodzonego, już poczętego dziecka lub dzieci małoletnich jednego z małżonków wychowywanych wspólnie, a także pełnoletnich dzieci stron wymagających opieki ze względu na stan zdrowia lub studia oraz małoletnich dzieci nie przysposobionych, ale faktycznie wychowywanych przez rozwodzących się małżonków. Każdorazowo te okoliczności podlegają ocenie Sądu orzekającego w danej sprawie.
Sąd nie orzeknie także rozwodu także w sytuacji, gdy żąda tego małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego, chyba, że drugi małżonek wyrazi na to zgodę, bądź jego odmowa zostanie w danych okolicznościach uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego .
Sąd wyda wyrok oddalający pozew, jeśli nie wystąpiły przesłanki, które ten rozwód umożliwiają oraz wtedy, gdy istnieją powody wyłączające możliwość udzielenia rozwodu.
Czy Sąd zawsze ustala kto ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego?
Zasadą jest, że Sąd orzekając rozwód ustala także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia małżeńskiego. Na zgodne żądanie małżonków Sąd może odstąpić od orzekania o winie – wówczas w wyroku rozwodowym nie znajdziemy rozstrzygnięcia o winie, a wyrok wywoływać będzie takie skutki, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Małżonkowie mogą takie stanowisko przedstawić w pismach procesowych (odpowiednio w pozwie, odpowiedzi na pozew, dalszych pismach procesowych), bądź przedstawić je bezpośrednio na sali rozpraw.
Jakie elementy musi zawierać wyrok rozwodowy?
Poza rozstrzygnięciem w przedmiocie rozwiązania małżeństwa stron postępowania z ustaleniem ewentualnego zawinienia – powyżej już wspomniałam w jakiej sytuacji, Sąd nie orzeka o winie – w wyroku obowiązkowo znaleźć muszą się także inne rozstrzygnięcia.
- Wspólne małoletnie dzieci.
W sytuacji, gdy małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci Sąd obligatoryjnie musi orzec o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad nimi (odpowiednio, czy władza będzie przysługiwała obojgu rodzicom, czy też jednemu z nich z pozostawieniem drugiemu rodzicowi prawa współdecydowania o istotnych sprawach dziecka, bądź wyłącznie prawa do zasięgania informacji o dziecku). Sąd musi także orzec o sposobie kontaktowania się rodziców z dzieckiem i wysokości alimentów płatnych na rzecz dziecka. Kiedy rodzice są zgodni co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i sposobu kontaktowania z dzieckiem (np. propozycja pieczy naprzemiennej) i sporządzą pisemne porozumienie, Sąd je uwzględni. Rodzice mogą także złożyć zgodny wniosek o nieorzekanie w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, wskazując, że uzgodnią to pozasądowo. W braku zgody Sąd przeprowadzi postępowanie dowodowe i orzeknie zgodnie z dobrem dziecka.
Oczywiście mogą się także zdarzyć sytuacje skrajne, kiedy Sąd może nawet pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej, ale powyżej wskazałam typowe sytuacje i rozstrzygnięcia 🙂
- Orzeczenie w przedmiocie sposobu korzystania z mieszkania.
Najczęściej zdarzają się sytuacje, kiedy w chwili inicjowania postępowania rozwodowego małżonkowie pozostają w faktycznej separacji i nie zamieszkują już wspólnie (co ma związek z przesłankami pozytywnymi rozwodu, czy trwałym i zupełnym rozkładem pożycia, jaki musi zaistnieć). Wówczas na wniosek małżonków Sąd odstąpi od orzekania o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.
Jeżeli jednak małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków – przy czym w tej sytuacji małżonkowie również mogą złożyć wnioski o odstąpienie od orzekania w tym przedmiocie. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
- Koszty procesu.
Zasadą jest, że strona przegrywająca sprawę w postępowaniu procesowym (a takim jest postępowanie w sprawie o rozwód) zobowiązania jest na żądanie strony przeciwnej zwrócić jej koszty procesu. Koszty te obejmują zarówno opłatę sądową, koszty określonych czynności procesowych tj. m.in. wywiad kuratora środowiskowego, jak i ewentualny zwrot kosztów wynagrodzenia pełnomocnika, przy czym wynagrodzenie to ustalone zostanie na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości (nie będzie to faktyczna kwota, jaka wynikała z zawartej z pełnomocnikiem umowy).
Pozew o rozwód podlega opłacie stałej w wys. 600 zł. Jeżeli Sąd ma w toku postępowania dokonać także podziału majątku należy uiścić dodatkowo opłatę w wys. 300 zł lub 1.000 zł (pierwsza dotyczy zgodnej propozycji podziału, druga w sytuacji braku zgody).
W przypadku rozwodu bez orzekania o winie Sąd zwraca powodowi kwotę 300 zł – czyli połowę opłaty od pozwu, a pozwany zostaje zobowiązany do zwrócenia powodowi kwoty 150 zł. Każda ze stron faktycznie ponosi zatem koszt 150 zł. W sytuacji, gdy zostaje orzeczony rozwód z winy jednego z małżonków, to ten małżonek zostaje obciążony całą opłatą, a przy winie obojga małżonków, każde ma obowiązek pokrycia połowy opłaty, czyli 300 zł.
Co do zasady, jeżeli Sąd powództwo oddali to kosztami procesu obciąży powoda w całości. W razie orzeczenia rozwodu z winy obopólnej, bądź bez ustalania zawinienia – najczęściej Sądy wzajemnie znoszą koszty procesu, a to oznacza, że strony nie będą zwracać sobie kosztów wynagrodzenia pełnomocnika. Natomiast w sytuacji orzeczenia winy jednego z małżonków to ten małżonek, jako wyłącznie winny rozkładu pożycia, zostanie uznany „przegranym”, a co za tym idzie, będzie musiał pokryć koszty procesu w całości, czyli opłatę od pozwu, koszty postępowania (np. opłatę za wywiad kuratorski) i wynagrodzenie pełnomocnika strony przeciwnej.
- Brak wspólnych małoletnich dzieci.
W sytuacji, gdy małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci treść wyroku obowiązkowo musi zawierać wyłącznie rozstrzygnięcia w przedmiocie rozwiązania małżeństwa stron i ewentualnego zawinienia, ustalenia ewentualnego sposobu korzystania z mieszkania oraz w przedmiocie kosztów postępowania.
Jakie dodatkowe rozstrzygnięcia mogą znaleźć się w wyroku rozwodowym?
- Obowiązek alimentacyjny między małżonkami po rozwodzie.
W wyroku rozwodowym Sąd, w określonych sytuacjach, może zobowiązać małżonka do uiszczania świadczenia alimentacyjnego na rzecz drugiego małżonka. Temat alimentów pomiędzy małżonkami, niedostatku i możliwości zarobkowych osoby zobowiązanej do alimentów poruszałam już we wcześniejszym wpisie na blogu, ale przytoczę ponownie przepis, który kwestię alimentacji pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami wyczerpująco reguluje.
Art. 60 k.r.o.: § 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
- Podział majątku wspólnego.
Sąd może na wniosek jednego z małżonków w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, ale wyłącznie wówczas, gdy przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Musi być pełna zgodność pomiędzy małżonkami co do składu, wartości majątku i sposobu jego podziału J W praktyce przy zgodnych stanowiskach małżonków przeprowadza się podział majątku wspólnego w drodze notarialnej.
- Zarządzenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej.
Sąd orzekający w sprawie o rozwód rozstrzyga także o wszelkich kwestiach związanych ze sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi stron. W sytuacji, kiedy dobro tych dzieci jest zagrożone Sąd może wydać stosowne zarządzenia. Sąd może zobowiązać rodziców do podjęcia terapii psychologicznej z udziałem małoletnich dzieci, może zobowiązać rodziców do utrzymywania kontaktów z dziećmi, czy nawet poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego.
Art. 109 k.r.o § 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności:
1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Źródło: art. 56-60 k.r.o.
Zapraszam do kontaktu 🙂