Obowiązujący w Polsce Kodeks rodzinny i opiekuńczy (ustawa z dn. 25 lutego 1965 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, dalej „k.r.o”) dopuszcza możliwość zmiany orzeczenia (wyroku sądowego), bądź umowy (umowy o świadczenie alimentacyjne i ugody sądowej) określającego wysokość alimentów. Można żądać zmiany zarówno poprzez podwyższenie, obniżenie określonej sumy alimentów, jak i poprzez stwierdzenie ustania obowiązku alimentacyjnego wskutek jego wygaśnięcia.
Podstawą dla takiej zmiany jest przepis art. 138 k.r.o w brzmieniu „w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”.
Z żądaniem zmiany może wystąpić zarówno wierzyciel alimentacyjny, którego potrzeby z różnych przyczyn wzrosły (czyli osoba uprawniona), jak i dłużnik, jeżeli uzna, iż nie jest w stanie już świadczyć na dotychczasowym poziomie, gdyż zmniejszeniu uległy jego zarobkowe i majątkowe możliwości (tak. SN w uchwale z dn. 16 kwietnia 1991 r., CZP 24/91).
Jak rozumieć wspomniane pojęcie „zmiany stosunków”?
Pojęcie „zmiany stosunków” wielokrotnie było definiowane przez Sądy orzekające w sprawach alimentacyjnych.
W uzasadnieniu jednego z takich orzeczeń wskazano, że przez pojęcie zmiany stosunków należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego i jego zakresu. Zmiana stosunków to istotne zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (tak Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dn. 21 stycznia 2015 r., sygn. VI RCa 293/14). Zmianę stosunków powoduje także zdarzenie, wskutek którego obowiązek alimentacyjny wygasa. Spośród takich zdarzeń można podać przykładowo uzyskanie przez uprawnionego zdolności do samodzielnego utrzymywania się, zaprzeczenie ojcostwa lub unieważnienie uznania dziecka, rozwiązanie przysposobienia bez utrzymania w mocy obowiązku alimentacyjnego, wynikającego z przysposobienia (Komentarz do art. 138 k.r.o., red. Gromek, wyd. 2020 ).
W toku każdego z zainicjowanych postępowań, czy to w przedmiocie żądania podwyższenia, czy też obniżenia alimentów konieczne jest wykazanie, że do takiej zmiany stosunków faktycznie doszło, a ponadto, że zmiana ta ma charakter istotny. Istotność danej zmiany każdorazowo podlega ocenie Sądu rodzinnego.
Konieczne jest udowodnienie, że np. istotnie zwiększyły się potrzeby uprawnionego – w przypadku dzieci taka sytuacja może mieć miejsce m.in. w związku z rozwojem dziecka, koniecznością ponoszenia kosztów kształcenia (np. opłaty i składki szkolne), kosztów leczenia, czy rehabilitacji. Możliwa jest również sytuacja, gdzie istotnie zwiększyły się możliwości zarobkowe zobowiązanego i znacznie poprawiła się jego sytuacja majątkowa, co również musi być w dostateczny sposób wykazane.
Podobnie w sytuacji, kiedy osoba zobowiązana domaga się zmniejszenia świadczenia – wówczas również musi udowodnić, że zaistniały okoliczności uzasadniające obniżenie alimentów. Wśród takich okoliczności można wyróżnić np. istotne pogorszenie się stanu zdrowia, które spowodowało zmniejszenie możliwości zarobkowych (bądź nawet całkowitą utratę możliwości świadczenia pracy wskutek np. trwałego inwalidztwa), bądź też przeciwnie, istotnej poprawie uległa sytuacja majątkowa uprawnionego (np.w związku z powiększeniem majątku, którym uprawniony może swobodnie dysponować).
W innym wypadku Sąd może takie żądanie oddalić, utrzymując w mocy dotychczasowe rozstrzygnięcie, bądź dokonać zmiany w mniejszym zakresie, niż proponowany przez osobę inicjującą postępowanie.
W niniejszym wpisie przedstawiłam wyłącznie podstawowe informacje dotyczące zagadnienia ewentualnej zmiany ustalonego zakresu obowiązku alimentacyjnego. Należy zaznaczyć, że w każdej sprawie tego typu Sądy wnikliwie analizują sytuację obu stron postępowania, zarówno z chwili kiedy wcześniej ustalono wysokość danego świadczenia, jak i rozważają aktualną sytuację, szczególnie w sferze majątkowej. Poza ogólnie sformułowanymi ustawowymi przesłankami z zacytowanego powyżej art. 138 k.r.o. nie istnieją w polskim systemie prawnym żadne precyzyjne wytyczne, którymi mają się kierować Sądy. Każda ze spraw jest rozpatrywana indywidualnie, a jej wynik, jest efektem dokonanej przez Sąd oceny.
Jeżeli potrzebujesz pomocy, masz wątpliwości co do zakresu obowiązku alimentacyjnego, którym zostałeś obciążony, chciałbyś się ubiegać o należne alimenty, bądź ich podwyższenie lub chciałbyś starać się o obniżenie alimentów – zapraszam do kontaktu.